Қылмыстық үдеріске бизнестің аз тартылу және салық әкімшілендіруге екпінді ұлғайту мақсатында мақсатында 2017 жылы Қылмыстық кодексінің 215-бабы «жалған кәсіпкерлік» қылмыстан арылтылды. Бірақ, тәжірибе көрсеткендей жалған кәсіпорындарды құру мәселесі әлі күнге дейін көкейкесті болып тұр.

Қолма-қол ақшаға айналдыру көлемі 2017 жылдан бастап 2 есе өскен, бұл өз кезегінде республикада «көлеңкелі» экономиканың көлемінің өсуіне белгі береді және бұрын Қылмыстық кодексінің 215 бабы аясында анықталатын сұрақтардың әкімшілендіруінің әлсіреуінің нәтижесі болып табылады. 

 Cоған орай, мемлекеттің экономикалық кауіпсіздік сұрағының маңыздылығын ескере отырып, екпіндер салық әкімшілендіру шараларына ауыстырылған. Бүгінгі күні салық тексерулер жүргізу кезінде жалған белгілері бар мәмілелер бойынша өзара есеп айырысулар шегеріліп тасталады.

Бірақ, осындай мемлекеттің «көлеңкелі» экономиканың өсуіне дабыл қағу шаралары жалған кәсіпкерлік бойынша қылмыстық жауапкершіліктің жойылуы қылмыс қызметінің жауапкершіліксіз дамуы жаңа дәуірі болған бөлек тұлғалардың топтарын қанағаттандырмайды.

 Осылай, қазіргі кезде бұқаралық ақпарат құралдарында Қарағанды облысында мемлекеттік кірістер органдарымен «адал»  салықтөлеушілерге қысым көрсету фактілері бар туралы мәліметтер кең пікірленуде.

Белгілі болғандай, 2018 жылдың қазан айында Қарағанды облысының аумағында қылмыстық топтың қызметінің жолы кесілді, ол өз кезегінде 10 жыл көлемінде кәсіпкерлік субъектілеріне заңсыз қолма-қол ақша айыруға қолдау көрсеткен.

 Осындай әрекеттер мемлекеттік кірістер органдарымен тіркеуі сот тәртібінде жармсыз болып танылған 449 мекеме атынан жүргізілген. Заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде барлық контрагенттерге өз-ара есеп айырысулардаң «жалған мекемелермен» мәмілелерді алып тастау және КТС мен ҚҚС бойынша қосымша есептелген сомаларды төлеу жөнінде камералдық бақылау бойынша хабарламалар жіберілді.

 Сонымен бірге, «жалған мекемелердің» контрагенттерімен бұқаралық ақпарат құралдары және әлеуметтік желілер арқылы қоғамның назарын тарту арқылы жауапкершіліктен кету әрекеттері бар.

 Бірақ статистикалық мәліметтер басқасын дәлелдейді. Шынында, аумақта 2017 жылдан бастап 1 978 мәмілелерді жарамсыз деп тану талаптар жіберілген. Осы «жалған мекемелер» тобымен өз-ара есеп айырысу сұрағы бойынша 228 салық тексерулер жүргізілген.

Аумақтың әрекеттегі  кәсіпкерлердің (заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлер) жалпы санындағы салықтан жалтару схемаларын қолданатын тұлғалардың үлесі 2,1% ғана құрайды. 

Осындай негізсіз мәлімдемелер үлкен қоғамдық жаңғырық әсер туғызады, өз кезегінде әлеуметтік алаңдаушылыққа апарады.

 Сондай «адал» салықтөлеушілердің іс-әрекеттерінің ақтауының басқа да жағымсыз әсері болып адал салықтарды төлейтін еліміздің экономиканың 90% құрайтын заң бұзбайтын салықтөлеушілерді теңсіз экономикалық жағдайлайларға апару болып табылады.

 Солай, схемалардың бірі болып заңсыз түрде нақты пайданы тығу мақсатында тауарлар мен қызметтерді төмен бағамен сатып алып «жалған мекемелердің» жалған құжаттарын пайдалана отырып үлкен бағамен өткізу болып табылады. Бұл өз кезегінде адал бизнеске бәсекелестік емес жағдай туғыза отырып сондай кәсіпкерлерге демпингке жол береді.

Мысалы, 1 млрд.теңге сомасынан асатын мемлекеттік сатып алу бойынша тендер ұтқан шамасымен 350 мекемелер 3% төмен салық төлейді. Айтқанда оңайлатылған декларация бойынша қызмет жасайтын кіші бизнес субъектілерден де төмен. Сонымен бірге, салық міндеттемелерді азайту мақсатында жалған кәсіпорындардың қызметтерін қолданады және одан әрі жемқорлық схемаларда қолданады.

 Кәзіргі кезде, жалған кәсіпкерлікпен күресу бойынша жұмыс қолма-қол ақшаға айналдыру схемаларын нақты пайдаланушылары болатын бенефициарларды анықтауға және салық төлеуге тартуға бағытталғанын атап кеткен жөн.

 Егер де барлық салықтөлеушілер өз заңсыз әрекеттері жауапкершіліксіз қалмайтынын анық түсінетін болса жалған кәсіпорындардың қызметтеріне сұраныстың жоқтығы көлеңкелі экономиканың бұл бағыты өз-өзінен жойылады.